In het project Schoon Water werken Brabant Water, agrariërs, overheden en maatschappelijke organisaties al zo’n vijftien jaar samen aan het beperken van de belasting van grondwater met gewasbeschermingsmiddelen. Het gebruik van middelen is aanzienlijk teruggedrongen, zonder dat sprake is van oogstverlies.

Maatregelen zijn het toepassen van technische innovaties zoals andere spuittechnieken, maar ook het verbeteren van de bodemkwaliteit waardoor het gewas weerbaarder wordt. Duurzame benutting van natuurlijk kapitaal dus.

Ondanks het succes van de maatregelen is de verwachting dat de agrariërs deze niet zelfstandig zullen voortzetten als het project zou stoppen. Het PBL en de gebiedspartijen ontwikkelden samen een aantal kansen om maatregelen structureel te verankeren in de agrarische bedrijfsvoering.

Kansen voor schoon water

De eerste kans die werd geïdentificeerd is om een deel van de vermeden kosten voor gewasbeschermingsmiddelen en waterzuivering in te zetten voor een verzekering tegen opbrengstderving door oogstverlies.

Een tweede kans die door de projectpartners werd uitgewerkt is de ontwikkeling van een duurzaam economisch netwerk door de deelnemers van Schoon Water. Dat biedt bijvoorbeeld de mogelijkheid om gezamenlijk duurzaam in te kopen of met een duurzame keten een plus uit de markt te halen.

Als derde kans benoemden de deelnemers het positioneren van duurzame teelten rond natuurgebieden. Hier kunnen zowel natuur, landbouw als waterkwaliteit bij gebaat zijn. Om dit te realiseren is afstemming nodig tussen de ruimtelijke plannen van de provincie, gemeenten en waterschappen, waarbij ook de agrarische partners moeten worden betrokken. Tenslotte kan samenwerking tussen de biologische landbouw en natuurbeheerorganisaties tot wederzijdse economische voordelen leiden. Natuurbeheerorganisaties hebben minder beheerkosten en agrariërs hebben lagere pachtkosten en eventueel een meerprijs voor hun producten.

Maatschappelijke innovatie

De onderzoekers en de gebiedspartijen stellen dat de kansen alleen verzilverd kunnen worden als tegelijk ook de maatschappelijke context verandert. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om nieuwe vormen van samenwerking, nieuwe kennis en nieuwe wet- en regelgeving. De vernieuwing moet gericht zijn op meervoudige waardecreatie oftewel ‘shared value’, met voordelen voor zowel agrariërs als publieke partijen. Daarbij is een verbinding noodzakelijk tussen de lange termijn baten voor de agrariërs en de publieke partners enerzijds en het korte termijn economische perspectief van de agrariërs anderzijds.

Een concrete aanbeveling rond maatschappelijke innovatie is het omvormen van het Schoon Water-project naar een publiek-private organisatie. Dit biedt de mogelijkheid om langetermijnafspraken te maken. Een tweede aanbeveling is om de lange termijn financiële voordelen – zowel publiek als privaat – van de samenwerking inzichtelijk te maken en te onderhandelen over de financiële ruimte die hiermee ontstaat.

Dit onderzoek werd uitgevoerd als onderdeel van het PBL-programma Natuurlijk Kapitaal Nederland. De conclusies zullen worden gebruikt als bouwsteen voor de eindconclusies van NKN over de manier waarop overheden en het bedrijfsleven duurzaam gebruik kunnen maken van natuurlijk kapitaal.